چرا آرایش می کنیم ؟(ازدیدگاه زنان)

چرا آرایش می کنیم ؟ | امروزه آرایش کردن در بین زنان، در سطح جهانی رواج زیادی یافته است. کشور ما، ایران نیز از این امر مستثنا نیست و حتی از برخی جهات جزء کشورهای ردهی بالا قرار دارد. با توجه به آمارهای اعلام شده از لحاظ واردات محصولات آرایشی دارای مقام هفتم جهان و در مصرف، در میان کشورهای جنوب و غرب آسیا، بعد از هند و پاکستان دارای مقام سوم است.

زنان به وسیله ی آرایش گونه ای از فردیت، هویت، یا سوژگی را در مفهومی عمیق تر به عنوان زنانگی را برای خود میسازند. مفاهیم زیبایی و آرایش در جامعه ی معاصر پیوند تنگاتنگی با جنسیت دارد.

حال با توجه به مصرف انبوه مواد آرایشی در ایران و با توجه به پیوند آشکار و پنهان آن با مفهوم زیبایی و زنانگی، لازم به نظر میرسد به این کردار روزمره با دقت و توجه بیشتری نگریسته شود .

مسأله آرایش زنان در قالب سؤال ها و چالش های متعددی قابل طرح و بررسی است که هر کدام به نوبه ی خود دارای اهمیت اند.

در اینجا به اختصار دستاوردهای پژوهشی مطالعه خانم نوری با عنوان تحلیل بازنمایی زیبایی زنانه در گفتمان مردانه (با نگاهی به آرایش روزمره زنان در تجربه ی زیسته شان) بیان کرده ایم که در این مطالعه تلاش می شود با نگاه مطالعات فرهنگی، مسأله آرایش زنان را با ارجاعی به مفهوم زیبایی در یک گفتمان پدر سالار به عنوان یک پدیده و متغیر فرهنگی، اجتماعی، توصیف و تبیین نموده و برخی از عوامل، چالش ها و مشکلات کنترل اجتماعی بیرونی مربوط به آرایش زنان را به اختصار تحلیل کرده و تلاش می شود تا آرایش زنان به مثابه یک پدیده ی هویت یابی در ارتباط با مفهوم زیبایی برای زنان تحت نظارت ساختارهای پدرسالار به چالش کشیده شود. و در نهایت با بررسی تجربه ی زیسته ی خود زنان به برداشت خود زنان از زیبایی و باز نمود آن در آرایش آنها پرداخته میشود .

در این پژوهش با 20 زن تهرانی از سن 18 تا 45 ساله با متوسط سنی 26 سال مصاحبه شده است و درباره ی کردار آرایش روزمره و همچنین آرایش آنان در مواقع خاص از ایشان پرسیده شد .

ابتدا پوشش و آرایش نمونه ها به دقت مشاهده شد. محقق با سپری کردن زمان طولانی در آرایشگاه های پر رفت و آمد مناطق مختلف شهر تهران و شناسایی مشتریان ثابت آنها و پرس وجو از متصدیان آرایشگاه ها نمونه های اولیه انتخاب و با آنها مصاحبه شده و طی مصاحبه نمونه های دیگری نیز از طریق افراد مصاحبه شونده معرفی شدند .

هر مصاحبه از 40 دقیقه تا یک ساعت و گاهی هم یک ساعت و نیم به طول انجامید و مصاحبه بر اساس طرح مصاحبه ی از پیش تدوین شده پیشبرده شد.

در هر مصاحبه پس از ایجاد اعتماد و شروع مصاحبه در قالب یک گپ دوستانه از مصاحبه شونده تقاضا می شد که روایت خود را از آرایش و زیبایی زنانه مطرح کرده و در خلال صحبتها پژوهشگر بحث را بر اساس اهداف مد نظر هدایت نموده است.

مطلب مرتبط: زیبای بیدار

معانی آرایش نزد زنان

چرا آرایش می کنیم ؟ | اولین یافته پژوهش به معانی آرایش از دیدگاه زنان می پردازد. آرایش کردن از دیدگاه کسانی که خود با مسئله آرایش درگیر هستند، معانی مختلفی دارد. عمده ترین معانی که پاسخ گویان به آن اشاره داشتند، شامل موارد زیر است :

1-    آرایش به معنی بهداشت، پاکیزگی و آراستگی :

 بعضی از پاسخ گویان آرایش کردن را نوعی پاکیزگی و آراستگی می دانستند. آنها معتقد بودند آرایش جزئی از انضباط ظاهر است و انسان با صرف وقت برای آرایش کردن، این احساس را پیدا می کند که تمیزتر و مرتب تر شده است یا احساس می کند که چیزهای منفی را در خود نابود کرده است .

” آراستگی و تر و تمیزی رو دوس دارم. به نظرم کسی که به ظاهرش اهمیت نده برای چیزای مهمتر هم اهمیتی قائل نیست ” (فاطمه – 31ساله).

2-    آرایش به معنی دانش ابزاری :

 نکته ای که در حین مصاحبه با زنان در خصوص آرایش مهم به نظر میرسد این است که :

• اولا زنان چگونه آرایش میکنند؟
• دوما : این امر را چگونه آموخته اند ؟
• و سوما : این آموخته ها را چگونه بکار میبرند ؟

و به نظر میرسد که همه ی این سوالات به دانشی نیاز دارد که زنان از آن بهره مندند. و بررسی این دانش از این جهت اهمیت دارد که خود زنان آرایش کردن را دانشی زنانه میدانند و معانی ملازم با آن در دل همین زنانه دانستن این دانش حتی از طرف خود زنان است .

” پدرم آدم سنتی بود و فوق العاده سخت گیر مخصوصاً برای من که دختر بزرگ خونه بودم . وقتی دانشگاه قبول شدم و اومدم تهران احساس نفس کشیدن میکردم. راستش تا قبل از اینکه بیام دانشگاه حتی نمتونستم صورتم رو اصلاح کنم دیگه آرایش هیچی ( خنده ) کم کم جرات و جسارتش رو پیدا کردم و از بچه های خوابگاه یاد گرفتم که چه جوری آرایش کنم ” ( سمیه ، 32 ساله).

” راستش هرچی فکر میکنم یادم نمیاد چه طوری آرایش کردن رو یاد گرفتم . انگار تو خونم بوده یه چیزیه که همیشه بدون این که بهش فکر کنم بلد بودم. به نظر من آرایش ذاتاً زنانه ست، میدونی چیه ؟ ( حرکات چهره و دستها با هیجان ) اصلا به نظر من یه هنره، یه حس لطیف، پر از رنگ و ظرافت. شاید مردا بتونن یاد بگیرن چه جوری ارایش کنن ولی بعید میدونم حسی که یه زن داره  وقتی آرایش میکنه رو بفهمن ” ( مونا 23 ساله).

” مامان من یه زن مذهبی بود و نمیدونم دوس نداشت آرایش کنه یا میترسید ؟ ( مکث با حالتی تاسف بار) راستش مامان نازنین، همکلاسیم بود خونه شونم نزدیک ما بود تو اتاق خوابش یه عالمه وسیله آرایشی و عطر و از این جور چیزا داشت. همیشه دوس داشتم بزرگ شم مثل اون شم. خیلی با کلاس بود. وقتی آرایش میکرد دزدکی نگاش میکردم وقتی میرفت بیرون من و نازی میرفتیم سر وقت وسیله هاش”  (مهدیه ، 27 ساله).

3-    آرایش به معنی زیبایی :

بسیاری از پاسخ گویان آرایش را به زیبایی، زیبا شدن یا وسیله زیبا کردن تعبیر می کنند. در اینجا باید به نوعی تفاوت در تفسیر زیبایی که در بین زنان تعریف شده است اشاره کرد:

زیبایی طبیعی و زیبایی جنسی، که در آن تمایل جنسی فرد به واسطه ی قرار گرفتن در برابر آرایش یا هنر بر انگیخته می شود و در این حالت میل جنسی تعیین کننده است.

تغییرات در نحوه ی آرایش با بازخوانی میل جنسی صورت گرفته است و از منظری انتقادی می توان گفت که در جامعه ی مرد سالار با توجه به نقش برانگیخته‌گی جنسی، آرایش از عرصه ی زیبایی به در آمده و به عرصه ی جنسی کشیده شده است.

در اینجا زیبایی نه به معنای زیبایی شناختی آن بلکه با معانی متفاوتی مثل ” خوشکل بودن ” تعبیر می شود.

” بیشتر اوقات تو خونه آرایش میکنم که خوشکل شم. انقدی که شوهرم نتونه ازم چشم برداره ” (نازنین، 32 ساله).

 ” زنا آرایش میکنن تا ناز بشن، خوشکلی واسه زنا یه اصل اساسیه ” (رویا ، 27 ساله).

4-    آرایش به معنی وسیله ایجاد تنوع و لذت :

گروهی از پاسخ گویان آرایش را ابزاری می دانند که می تواند موجب تنوع باشد. زنان عمدتاً بین لذت از صورتی زیبا و رابطه ی صورت زیبا با آرایش و همچنین بین لذت جنسی و زیبایی رابطه برقرار میکنند.

” آرایش یعنی صورت را از سادگی درآوردن. هر روزی که میرم جلو آینه وخودم رو زیبا حس میکنم همه چی بر وفق مرادم میشه ” (فاطمه، 36 ساله)

” گاهی وقتا تو خونه که حوصله م سر میره میرم جلو آینه و یه دستی به سر و روم میکشم تا حالم جا بیاد یه روزایی هست که حس میکنم خیلی خوشکل شدم، زنگ میزنم دوس پسرم بیاد یه دوری بزنیم” (مریم ، 27 ساله).

بنا به بیان این گروه، آرایش کردن برای آنها تنوع به همراه دارد. آنها از اینکه همیشه یک شکل باشند، خسته می‌شوند و چهره خود را بدون آرایش، ساده و تکراری می بینند. عمده ی زنان آرایش را ابزاری برای زیباتر به نظر آمدن میدانند و این زیبایی را با مفهوم لذت در می آمیزند و از طریق این مفهوم خود را در موازنه ی جنسیت قدرت مند تر می یابند .

5-    آرایش به معنی وسیله تغییردهنده وضعیت روحی :

بعضی از پاسخ گویان آرایش را وسیله ای برای تغییر وضعیت روحی تعریف می کردند. به عنوان مثال آنها بیان داشتند که آرایش وسیله ای است که با استفاده از آن وقتی افسرده هستند، احساس بهتری را تجربه می کنند و عده ای هم آن را وسیله کسب اعتماد به نفس می دانستند.

” چند روز که از خونه بیرون نرم دپرس میشم به خدا انگار رنگ به روم نمی مونه، میرم یه رژ خوشرنگ میزنم دلم واشه بعدش هوس میکنم برم پارکی جایی ” (راضیه ، 39 ساله).

مطلب مرتبط: زیبایی و سرکوب

آرایش ابزاری برای مدیریت بدن بر حسب موقعیت عمل (کنترل بر نحوه ی نمایش بدن زنانه در فضای اجتماعی):

چرا آرایش می کنیم ؟ | دومین یافته ی این پژوهش نشان گر آن است که فعالیت هایی که زنان در طول زندگی روزمره خود انجام می دهند ارتباطی تنگاتنگ با میزان و نحوه آرایش آنها دارد.

این امر منجر بدان شده است که زنان در زمینه های متفاوت اجتماعی و فرهنگی کردار های آرایشی مختلفی را بکار بندند. همین امر است که زنان را در ایران به وضعیتی چندگانه از حیث آرایش سوق داده است، زیرا می باید بدانند که در محل کار، در مجالس عروسی، در خیابان و یا حتی در ختم و برای شریک جنسیشان چگونه آرایش کنند و در هر کدام از این آرایش ها چگونه معنایی از زیبایی را به جهان اجتماعی شان می افزایند و به وسیله ی این معرفت، از طریق کردار آرایش بدن هایشان را با موقعیت های مختلف اجتماعی هماهنگ ساخته و موقعیت اجتماعی مورد نظر را کنترل می کنند.

” خود آدم باید یاد بگیره کجا، چه جوری و چقدر باید آرایش کنه. بعد یه مدت خودت دستت میاد، یه حسی بهت میگه اینجا باید اینطوری رفت وگرنه زشته ” (مهین، 37 ساله).

زنان همواره در طول فعالیت های روزمره خود در حال تصمیم گیری در مورد میزان و نحوه آرایش شان هستند. در این تصمیم گیری و انتخاب، عوامل زیادی دخالت دارد. مهم ترین این عوامل شامل موارد زیر است :

1-    نوع فعالیت :

بعضی از پاسخ گویان بیان کردند که بسته به این که می خواهند دانشگاه بروند، در خانه بمانند، مهمانی بروند، به قصد خرید کردن بیرون بروند یا به قصد زیارت، میزان و نحوه آرایش خود را تنظیم می کنند .

” خوب مشخصه وقتی میخوای بری امام زاده صالح آرایش و حتی پوششت فرق میکنه تا وقتی میخوای بری چند متر اون ور تر تو قائم یه چرخی بزنی ” (مریم ، 27 ساله).

2-    مکان فعالیت :

مکان رخ دادن یا انجام فعالیت نیز از دیگر عواملی است که در میزان آرایش پاسخ گویان تأثیرگذار است. به عنوان مثال یکی از پاسخ گویان چنین می گوید:

“بستگی به محیط کار دارد، اگر خصوصی باشد بیشتر آرایش می کنم و یا حتی وقتی برای خرید به بازار می رم آرایشم کمتره تا وقتی میرم تیراژه و میلاد نور” (سلما ، 23 ساله).

3-    آشنا یا غریب بودن فضا و گروه :

 آشنا بودن یا غریب بودن فضا و گروهی که افراد به آن وارد می شوند، یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در تصمیم گیری افراد برای تنظیم آرایش است.

بیشتر پاسخ گویان بیان می کردند که اگر فضایی که به آن وارد می شوند فضایی آشنا باشد مثل کلاس درس یا یک مهمانی فامیلی، ترجیح می دهند آرایش داشته باشند و اگر فضا و گروه غریبه باشد، در صورتی که نیازی به برقراری ارتباط با دیگران نداشته باشند، شاید برایشان آرایش کردن یا نکردن یا میزان آرایش چندان مهم نباشد.

” دانشگاه من تو دلیجان بود وقتایی که تو دلیجان بودم خیلی کم آرایش میکردم چون واقعیتش برام مهم نبود چه جوری برم بیرون آخه اصلاً کسی منو نمی شناخت ولی اینجا وضعیت فرق میکنه، مجبورم همیشه آرایش داشته باشم چون از در که میام بیرون همه منو میشناسن تو محله روم نمیشه با سرو وضع نا مرتب بیام بیرون ” ( معصومه، 28 ساله).

4-    پایدار یا ناپایدار بودن گروه جمع :

پایدار بودن یا نبودن جماعتی که فرد در آن قرار می گیرد نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار در میزان آرایش کردن است. پاسخ گویان بیان می کردند در صورتی که قرار باشد رابطه شان با گروه غریبه تداوم یابد، ترجیح می دهند آرایش داشته باشند.

آنچه در این اظهارات به نظر می رسد این است که برقراری رابطه، نوع تأثیرگذاری و تداوم آن در متغیرهایی مثل فضا، گروه و پایداری آنها بیشتر از خود این متغیرها اهمیت می یابد.

 ” وقتی میری یه جایی که معلوم نیس یه بار دیگه حتی اون آدما رو می بینی یا نه زیاد مهم نیس سر و صورتت چه جوری باشه، نه اینکه مثل ماست بری ولی مثل بقیه ی وقتا که میری دور همی یا جایی که بعدا مجبوری بری، زنها رو که میشناسی کافیه یه بار نا مرتب بری واویلا دیگه نقل مجلس میشی ” (مهین ، 37 ساله).

5-    جنس مخاطب :

 جنس مخاطبی که فرد در تعامل با آن قرار می گیرد نیز در نحوه و میزان آرایش زنان مؤثر است. عده ای از پاسخ گویان اظهار می داشتند که اگر جایی که می روند فقط زنان حضور داشته باشند، آرایش کردن یا نکردن یا میزان آرایش برایشان اهمیتی کمتر دارد و عده ای دیگر می گفتند که اگر قرار باشد در فضاهای مختلط حضور داشته باشند، حتماً باید آرایش داشته باشند.

بنابراین جنس مخاطب می تواند با میزان و نوع آرایش فرد رابطه داشته باشد.

” هر وقت میرم یه مهمونی که پسرم توش هست بیشتر به خودم میرسم، هر کدوم از اون پسرا یه دوس پسر بلقوه، محسوب میشه (خنده)  ” (سمانه ، 21 ساله ).

برای عده ای دیگر از پاسخگویان ، ماجرا متفاوت است. حضور در جمع های زنانه برای برخی زنان به عنوان دعوت به یک رقابت محصوب میشود و باید برای برد بیشتر به زیبایی خود توجه کنند.

” من امروز باید برم یه دوره ی زنونه، باید حسابی به خودم برسم. چند تا از همکارای قدیمیم اونجان که الان فقط منتظرن ببینن من چطوری میرم. مطمئنم که از سه روز پیش دارن تدارک می بینن “ (راضیه ، 41 ساله).

مطلب مرتبط: گفتمان فرهنگی زیبایی

 معانی رنگ ها : (کنترل رنگ و معنای آن در زیبایی زنانه به وسیله ی آرایش)

چرا آرایش می کنیم ؟ | سومین یافته حاکی از آن است که تصمیم گیری در مورد رنگ های آرایشی از دیگر تصمیم های روزمره زنان است. آنها به دلایل مختلف، از رنگ های مختلف در آرایش شان استفاده می کنند.

عمده ترین عوامل تأثیرگذار در انتخاب رنگ آرایش شامل موارد زیر است :

1-    هدف استفاده کننده از آرایش :

یکی از مهم ترین عوامل، هدف استفاده کننده از آرایش است. در واقع این مسئله که فرد با آرایش کردن به دنبال چیست، تأثیر زیادی در انتخاب رنگ آرایش دارد. بعضی از این اهداف عبارتند از :

2-    پنهان کردن نقص یا برجسته سازی زیبایی :

این که یک نفر هدفش پنهان کردن نقصی خاص در چهره اش باشد یا برجسته سازی و تأکید بر زیبایی عضوی خاص یا حتی جلب توجه بیشتر، رنگ مورد استفاده می تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال یکی از پاسخ گویان می گوید :

“گاهی وقت ها اگر فرد مثلاً لب زیبایی داشته باشد برای اینکه زیبایی اش بیشتر به چشم بیاید ممکن است از رژ لب صورتی و براق استفاده کند، ولی اگر همین فرد لب زشتی داشته باشد سعی می کند از رنگ های تند استفاده نکند که زیاد به چشم نیاید” (مریم ، 27 ساله).

3-    کسب جوانی و شادابی :

گاهی اوقات افراد با انتخاب رنگی خاص، به دنبال کسب ویژگی هایی خاصی هستند که جوان تر و شاداب تر به نظر برسند.

“بیشتر سعی می کنم از رنگ های صورتی و یا به تعبیری گوشتی استفاده کنم؛ چون با این رنگ احساس جوانی و شادابی می کنم“ ( مهین ، 37 ساله).

4-    ایجاد تمایز :

بعضی از افراد در استفاده از رنگ آرایش، به دنبال متمایز شدن از سایرین هستند. این گروه ترجیح می دهند از رنگ هایی استفاده کنند که آنها را از بقیه متفاوت نشان دهد؛ هرچند آن رنگ ها خواهان زیادی نداشته باشد. برای این افراد متمایز بودن، مهم تر از خود رنگ آرایش است.

” بیشتر آرایش هایی که تو خیابون میبینم تو بیس صورتی و قهوه ای هستند، همه این رنگا رو میپسندن، اما من دوس دارم از رنگای متفاوتی مثل بنفش و مشکی استفاده کنم، چون یه جورایی چهره رو خاص نشون میده ” ( مرجان ، 22 ساله).

5-     کسب زیبایی :

برای عمده ی پاسخ گویان، زیبا شدن در بالاترین درجه اهمیت قرار دارد. این افراد بیشتر از رنگ هایی استفاده می کنند که فکر می کنند آنها را زیباتر و جذاب تر می کند.

آنها برای تحقق بخشیدن به خواسته شان سعی می کنند از آرایشگران و یا افراد متخصص که در آرایش، در این مورد نظرخواهی و گاهی اوقات در خانه رنگ ها را امتحان می کنند تا از نتیجه کار مطمئن شوند.

” من پوستم خیلی روشنه و هر رنگی رو نمی تونم استفاده کنم. آخه رنگا رو پوستم خیلی تو چشم میزنن، به خاطر همین باید از رنگای ملایم استفاده کنم تا زیبا تر به نظر بیام ” ( مونا، 23 ساله)

” استفاده از رنگا تو آرایش واقعا یه کار تخصصیه، باید خیلی چیزا رو در نظر گرفت، از جنس پوست و رنگش تا حالت چشم و … اگه درست انتخاب نشن ممکنه اصلا زیبا نشی که هیچ زیبایی طبیعیتم  به چشم نیاد ” (معصومه، 28ساله).

6-    رنگ لباس :

برای بعضی از پاسخ گویان انتخاب رنگ آرایش جدا از انتخاب لباس و رنگ آن نیست. برای آنها هماهنگ کردن رنگ لباس با آرایش شان اهمیت دارد. به عنوان مثال یکی از پاسخ گویان می گوید :

” آرایش باید به لباسم بیاد، باید هم با رنگ لباسم هماهنگ باشه و هم با نوع لباسم، مسلماً لباس، مهمونی با لباس خیابان متفاوته ، بنابراین آرایش این دو هم فرق دارد” ( مونا، 23 ساله).

7-    ویژگی های ظاهری :

ویژگی های ظاهری مثل رنگ پوست، رنگ چشم، شکل صورت و … در انتخاب رنگ آرایش نقشی مهم ایفا می کند. به عنوان مثال یکی از پاسخ گویان این طور بیان می کند:

“با اینکه رنگ صورتی را دوست دارم، چون صورتم گرده از اون برای رژگونه استفاده نمی کنم ؛چراکه صورتم را چاق تر نشون می ده … و چون رنگ پوستم تیره است، از رنگ های روشن استفاده می کنم“ (سلما 23 ساله).

مطلب مرتبط: زیبایی، جنسیت و بدن

در نهایت، زنان در مورد تفاسیر و معانی رنگ های آرایشی دو نوع اندیشه متفاوت داشتند :

یک گروه از آنها رنگ آرایش را با شخصیت فرد مرتبط می دانند و بر این اعتقادند که افراد با استفاده از رنگ خاص، خود را در معرض قضاوت دیگران قرار می دهند.

بنابراین ترجیح می دهند از رنگ هایی استفاده کنند که قضاوت های مثبت دیگران را برانگیزانند یا حداقل باعث قضاوت منفی شان نشوند.

” رنگ طلایی انسان را شیک و متشخص نشان می دهد و استفاده از رنگ های جیق، جلف بودن را به نباید از آن استفاده کنه؛ چون مردم پشت سرش حرف «خانم متشخص» نمایش می گذارد و یک می زنند ” (مهدیه ، 27 ساله).

گروه دیگر معتقد بودند که در گذشته رنگ های مختلف، معانی مختلفی داشتند و بعضی از رنگ ها توسط قشرهای خاصی استفاده می شده است، اما امروزه رنگ ها دیگر معنای سابق را ندارند و نمی توان از روی رنگ آرایش در مورد افراد قضاوت کرد. یکی از پاسخ گویان می گوید :

“شاید اگر ده، بیست سال پیش کسی از رنگ های تند استفاده می کرد دیگران او را فرد خوبی نمی دانستند، اما امروزه وضع فرق کرده است. اگر همین امروز رنگ قرمز مد شود، دیگر برچسب سابق را نمی توان بر آن زد” (نازنین، 32 ساله).

بنابراین افراد گروه اول، رنگ های آرایشی را دارای معانی اجتماعی می دانستند و در انتخاب رنگ به این نکته توجه می کردند، در حالی که برای افراد گروه دوم، این معانی از بین رفته بود و مرزی برای تعابیر رنگ ها و استفاده از آنها قائل نبودند .

مطلب مرتبط: خرید لوازم آرایش با رویکردهای متفاوت